Agricultural land buying rules महाराष्ट्रातील शेतजमीन खरेदी-विक्रीच्या प्रक्रियेवर राज्याच्या महसूल अधिनियमात आणि विविध कायद्यात बऱ्याच स्पष्ट अटी आणि मर्यादा आहेत. त्यातली सर्वात मोठी अट म्हणजे “शेतकरी असणे अनिवार्य”— म्हणजेच 7/12 उताऱ्यावर तुमचं नाव नसेल, किंवा तुम्ही शेतकरी नसाल, तर थेट शेतजमीन खरेदी करता येत नाही. परंतु अनेक लोकांना शेतीची आवड असल्याने किंवा गुंतवणुकीसाठी शेतजमीन खरेदी करायची असते. अशा वेळी नियम, पर्याय आणि कायदेशीर मार्ग समजून घेणे अत्यावश्यक आहे.
Agricultural land buying rules कायदा काय सांगतो?
- शेतजमीन फक्त शेतकरी असलेल्या व्यक्तीलाच खरेदी करता येते. म्हणजे, ज्याच्या नावावर आधीपासून 7/12 उताऱ्यावर शेती आहे किंवा वंशपरंपरागत शेतकरी असल्याचा पुरावा आहे, तोच थेट शेतजमीन घेऊ शकतो.
- 7/12 उतारा नसल्यास किंवा शेतकारी नसलात, तर प्रभारी प्राधिकाऱ्याची (जिल्हाधिकारी/तालुका प्रशासन) विशेष मंजुरी आवश्यक आहे.
- जिल्हाधिकाऱ्याची परवानगी मिळेलच, असे नाही. काही ठरावीक प्रकरणातच ती मंजुरी दिली जाते—म्हणजे सरकारच्या धोरणानुसार किंवा विशेष कारणासाठी, जसे शेतीसाठी प्रोत्साहन, औद्योगिक प्रकल्प किंवा सार्वजनिक हितासाठी.
Agricultural land buying rules शेतकरी नसताना शेतजमीन घेण्याचे पर्याय
1. वंशपरंपरागत शेतकरी असल्याचा दाखला
- कधीकाळी आपल्या कुटुंबाने शेती केली होती (पूर्वजांकडे शेती होती) आणि नंतर ती जमीन विकली गेली, तर त्या नोंदी मिळवून आपण “वंशपरंपरागत शेतकरी” असल्याचा दाखला मिळवू शकता.
- या साठी, महसूल खात्याकडे आवश्यक पत्रव्यवहार करून आणि जुन्या 7/12 उताऱ्यावर नावे मिळवून दिलेले पुरावे जोडून, तहसीलदाराकडून शेतकरी प्रमाणपत्र मिळवावे लागते.
- हे प्रमाणपत्र मिळाल्यावर, तुम्ही कायदेशीरपणे शेतजमीन खरेदीस पात्र ठरता.
2. वारसाहक्क / नातेवाईकांकडून जमीन मिळवणे
- जर नातेवाईक (जसे की आई, वडील, आजी-आजोबा, काका, मामा इ.) यांच्या नावावर शेतजमीन असेल, तर “वारसाहक्काने” किंवा “हक्क सोडपत्र” (Release Deed) द्वारे तुम्ही ती जमीन मिळवू शकता.
- एकदा का ही प्रक्रिया पूर्ण झाली की, तुमच्या नावावर 7/12 उताऱ्यावर नोंद होते आणि यानंतर तुम्ही नवीन शेतजमीन देखील खरेदी करू शकता3.
- काही वेळा नावे चढवताना इतर वारसदारांची संमतीपत्रे (NOC) लागतात.
3. जिल्हाधिकाऱ्याची विशेष परवानगी
- महाराष्ट्र शासन “मुक्त शेतजमीन खरेदी” साठी काही ठरावीक (exceptional) प्रकरणात शेतकरीेतर व्यक्तींनाही परवानगी देते.
- यासाठी जिल्हाधिकाऱ्यांकडे अर्ज करावा लागतो आणि त्या संदर्भात ठोस कारण द्यावे लागते.
- ही परवानगी मिळणे अवघड असते, परंतु औद्योगिकरण, कृषी प्रकल्प किंवा सामूहिक हितासाठी बांधील नियमांतर्गत मिळू शकते.
4. सहकारी संस्था, फर्म अथवा कंपनीच्या नावावर जमीन घेणे
- काही वेळा सहकारी संस्था, कृषी कंपनी किंवा फर्मच्या नावावर जमीन घेतली जाऊ शकते. यासाठी शेतकरी/शेतकरी वर्गाच्या सदस्यांचा टक्का ठरवलेला असतो.
- या मार्गाने योग्य कायदेशीर प्रकिया, कागदपत्रे व सदस्यता प्रमाणपत्रं आवश्यक असतात.
Agricultural land buying rules जमीन खरेदी करताना घ्यावयाची काळजी
- कागदपत्रांची छाननी: विक्रेत्याची मालकी, 7/12 उतारा, फेरफार नोंदी, खाजगी कर्ज, बँक कर्ज, इ. पूर्णपणे तपासा.
- पडताळणी: जमीन वादग्रस्त, वाळवीवर्गातील, वहिवाटीतील किंवा सरकारने संपादित केलेली नाही ना याची खात्री करा.
- दस्तनोंदणी प्रक्रिया: संबंधित उपनिबंधक कार्यालयात सर्व कायदेशीर शुल्क भरून आणि अपेक्षित दस्तऐवजासह (sale deed, NOC, आयडी प्रुफ, “बायडिंग” इ.) दस्तनोंदणी करा.
- सातबारा उताऱ्यावर नाव चढवणे: खरेदी प्रक्रिया पूर्ण झाल्यानंतर तलाठी कार्यालयात अर्ज देऊन 7/12 उताऱ्यावर नवे नाव चढवावे.
तुकडेबंदी कायदयातील बदल
- यापूर्वी महाराष्ट्रात प्रमाणभूत क्षेत्रापेक्षा (उदा. १० गुंठे, २० गुंठे—जिरायत/बागायती नुसार) कमी जमीन तुकड्यांत खरेदी करता येत नसे. आता, सरकारने तुकडेबंदी कायदा शिथिल केला असून, १ गुंठ्यापासून जमिनीचे तुकडे खरेदी–विक्री करता येणार आहेत. याचा सर्वाधिक फायदा शहरी आणि उपनगरातील लोकांना होणार आहे.
- नवीन एसओपी लागू होत असून, लहान तुकड्यांचीही नोंदणी व दस्तऐवजी व्यवहार शक्य होणार आहेत.
तुमच्या नावावर जास्तीत जास्त किती जमीन असू शकते?
सिलिंग कायदा आणि मर्यादा
- महाराष्ट्र सिलिंग कायदा लागू आहे.
- एकूण बागायती भागासाठी १८ एकर, हंगामी बागायती ३६ एकर, अर्धसिंचित २७ एकर आणि कोरडवाहू ५४ एकर अशी खरेदीची कमाल मर्यादा आहे, त्या पुढे आली तर जमीन सरकारकडे जाईल.
Agricultural land buying rules सूचना
- दलालांपासून सावध रहा. अनधिकृत मार्गाने, बनावट प्रमाणपत्रे, फसव्या कागदपत्रांवर खरेदी केल्यास आर्थिक व कायदेशीर नुकसान संभवते.
- प्रत्येक टप्प्यावर महसूल, जिल्हाधिकारी अथवा स्थानिक अधिकारी यांच्याशी संपर्क ठेवा.
- ग्रामपंचायत, तलाठी, उपनिबंधक, महसूल मंडळ यांचा सल्ला घ्या.
- जमिनीचे सीमांकन, मोजणी करून घ्या आणि वारसदारांची संमती घ्या.
Agricultural land buying rules तुम्ही शेतकरी नाही किंवा तुमच्या नावावर 7/12 नसल्यास महाराष्ट्रात थेट शेतजमीन खरेदी करणे अवघड आहे, परंतु कायदेशीर पर्याय, प्रमाणपत्रे, वारसाहक्क, जिल्हाधिकारी परवानगी आणि आता तुकडेबंदी कायद्यातील बदल या माध्यमातून ते शक्य झाले आहे. जास्तीत जास्त शेतजमीन खरेदी करण्याच्या मर्यादा आणि खाते विभाग, जिल्हा प्रशासन, महसूल किंवा उपनिबंधक कार्यालयाकडून संपूर्ण मार्गदर्शन, खात्री आणि कागदपत्रांची छाननी करूनच व्यवहार करा, म्हणजेच आर्थिक–कायदेशीर सुरक्षितता जपता येईल. शेतजमीन खरेदीत जलद वाटचाल किंवा शॉर्टकट नको, कायद्याचा योग्य मान आणि अधिकाऱ्यांचा सल्ला घ्या.
विविध सरकारी जॉब, योजना, GR यांची माहिती मिळविण्यासाठी येथे रजिस्टर करा
आमचे लेख मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | टेलिग्राम | ट्विटर | इन्स्टाग्राम | YouTube
आपल्या माहिती असायलाच हवी YouTube channel नक्की भेट द्या.
कायदे विषयक माहिती पुस्तके, PDF, GR मिळवण्यासाठी टेलिग्राम चॅनल जॉइन करण्यासाठी येथे क्लिक करा.
व्हिडिओ पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा