Tax free Income भारतातील उत्पन्नावर आयकर लागू होतो, मात्र काही विशिष्ट उत्पन्नाचे प्रकार हे पूर्णपणे करमुक्त (Tax-Free) आहेत. या उत्पन्नाचा लाभ प्रत्येक नागरिकाने आपल्या कर नियोजनात घ्यावा, कारण यामुळे अनावश्यक कर भरण्यापासून बचाव होतो आणि आपल्या उत्पन्नाचा जास्तीत जास्त फायदा मिळतो.
२०२५-२६ च्या अर्थसंकल्पात सरकारने मोठा बदल करत १२ लाख रुपयांपर्यंतचे वार्षिक उत्पन्न करमुक्त(Tax free Income) केले आहे, मात्र याशिवाय काही उत्पन्नाचे प्रकार असे आहेत, ज्यावर कोणताही आयकर लागत नाही.
मोफत मराठी बातम्यांसाठी आमचा ग्रुप जॉईन करा
Tax free Income भारतातील १० प्रमुख करमुक्त उत्पन्नाचे प्रकार
१. कृषी उत्पन्न (Agricultural Income)
भारतातील शेतकऱ्यांना मिळणारे कृषी उत्पन्न हे आयकर अधिनियमाच्या कलम १०(१) अंतर्गत पूर्णपणे करमुक्त आहे. यात शेतात घेतलेली पिके, प्रक्रिया केलेले उत्पादन, शेतजमिनीचे भाडे किंवा विक्रीतून मिळणारा नफा यांचा समावेश होतो. मात्र, कृषी उत्पन्न ५,००० रुपयांपेक्षा जास्त आणि इतर उत्पन्न करमुक्त मर्यादेपेक्षा जास्त असल्यास काही नियम लागू होतात.
२. जीवन विमा पॉलिसीवरील लाभ (Life Insurance Proceeds):
जीवन विमा पॉलिसी मॅच्युरिटी किंवा बोनस रक्कम काही विशिष्ट अटींनुसार करमुक्त असते. कलम १०(१०D) नुसार, पॉलिसीधारकाने ठराविक निकष पूर्ण केले असल्यास ही रक्कम कराच्या कक्षेत येत नाही.
३. पब्लिक प्रॉव्हिडंट फंड (PPF) व इतर निवृत्ती निधीवरील व्याज
PPF, EPF, NPS, आणि सीनियर सिटीझन सेव्हिंग स्कीममधून मिळणारे व्याज किंवा मॅच्युरिटी रक्कम काही अटींसह पूर्णपणे करमुक्त आहे. त्यामुळे या गुंतवणुकीतून मिळणारा परतावा सुरक्षित आणि टॅक्स फ्री असतो.
४. शिष्यवृत्ती व सरकारी पुरस्कार (Scholarships & Awards)
सरकार किंवा मान्यताप्राप्त संस्थांकडून मिळणाऱ्या शिष्यवृत्ती, तसेच भारतरत्न, अर्जुन पुरस्कार यांसारखे राष्ट्रीय किंवा राज्यस्तरीय पुरस्कार यांवरील रक्कम करमुक्त आहे. विद्यार्थ्यांसाठी ही मोठी सवलत आहे.
भोगवटादार वर्ग-2 जमीन: संकल्पना, फायदे आणि उपयोग
५. नातेवाईकांकडून मिळणारे गिफ्ट्स (Gifts from Relatives):
आई-वडील, भाऊ-बहिण, पती-पत्नी यांसारख्या नजीकच्या नातेवाईकांकडून मिळणारे गिफ्ट्स पूर्णपणे करमुक्त असतात. लग्नाच्या वेळी मिळणारे गिफ्ट्स देखील टॅक्स फ्री असतात. इतर व्यक्तींकडून मिळणाऱ्या गिफ्ट्ससाठी काही मर्यादा व अटी लागू होतात.
६. HUF कडून मिळणारी रक्कम (Hindu Undivided Family):
HUF कडून सदस्याला मिळणारी रक्कम करमुक्त मानली जाते. त्यामुळे कुटुंबातील सदस्यांना मिळणाऱ्या लाभावर कर लागत नाही.
७. निवृत्ती लाभ (Retirement Benefits):
निवृत्तीनंतर मिळणारे काही लाभ जसे की ग्रॅच्युटी (ठराविक मर्यादेपर्यंत), लीव्ह एनकॅशमेंट (सरकारी कर्मचाऱ्यांसाठी), आणि काही प्रकारची पेन्शन ही करमुक्त असतात.
८. वैद्यकीय विमा व ऑफिस अलाउन्सेस (Medical Insurance & Office Allowances):
कंपनीकडून मिळणारा वैद्यकीय विमा प्रीमियम, मील कूपन, ऑफिस फोन/इंटरनेट बिल यांसारखे काही अलाउन्सेस ठराविक मर्यादेपर्यंत करमुक्त असतात. याचा लाभ कर्मचारी घेऊ शकतात.
९. पीएफ, एनपीएस, सीनियर सिटीझन सेव्हिंग स्कीमवरील व्याज:
या योजनांमधून मिळणारे व्याज किंवा मॅच्युरिटी रक्कम काही अटींसह टॅक्स फ्री असते. त्यामुळे दीर्घकालीन गुंतवणुकीसाठी या योजना उपयुक्त ठरतात.
१०. वारसा व दानातून मिळणारी संपत्ती (Inheritance & Gifts under Will)
कोणत्याही व्यक्तीने मृत्यूपूर्वी लिहिलेल्या वसीयतनुसार किंवा वारसा म्हणून मिळणारी संपत्ती करमुक्त असते. त्यामुळे वारसदाराला मिळणाऱ्या मालमत्तेवर आयकर लागत नाही.
Tax free Income २०२५-२६ मधील नवीन कर नियम:
२०२५-२६ च्या अर्थसंकल्पात सरकारने मोठा दिलासा दिला आहे. नवीन कर प्रणालीमध्ये **१२ लाख रुपयांपर्यंतचे उत्पन्न पूर्णपणे करमुक्त** करण्यात आले आहे. यात ७५,००० रुपयांचा स्टँडर्ड डिडक्शन मिळतो, त्यामुळे प्रत्यक्षात १२.७५ लाख रुपयांपर्यंत उत्पन्न असणाऱ्यांना कोणताही कर भरावा लागणार नाही.
- | उत्पन्न श्रेणी (रु.) | कर दर (नवीन प्रणाली) |
- |———————-|———————|
- | ० – ४ लाख | ०% |
- | ४ – ८ लाख | ५% |
- | ८ – १२ लाख | १०% |
- | १२ लाखांपर्यंत (रिबेटसह) | ०% |
रिबेटमुळे (कलम ८७A) १२ लाख रुपयांपर्यंत प्रत्यक्ष कर लागत नाही.** त्यामुळे मध्यमवर्गीयांना मोठा दिलासा मिळाला आहे आणि जवळपास १ कोटी करदाते करमुक्त होतील, असे सरकारचे म्हणणे आहे.
महत्वाचे:
टॅक्स फ्री उत्पन्न आणि वजावट (Deduction) यात फरक आहे. वजावट म्हणजे सर्व उत्पन्नातून काही खर्च किंवा गुंतवणूक वजा केली जाते, आणि उरलेल्या रकमेवर कर आकारला जातो. पण करमुक्त उत्पन्न हे एकूण उत्पन्नातच धरले जात नाही, फक्त ITR मध्ये माहिती म्हणून नमूद करावी लागते.Tax free Income
सर्व करमुक्त उत्पन्न ITR मध्ये नमूद करणे आवश्यक आहे. जरी त्यावर कर लागत नसला तरी, योग्य माहिती देणे कायद्याने बंधनकारक आहे.
काही उत्पन्नावर अटी लागू होतात. उदा. कृषी उत्पन्न फक्त भारतीय जमिनीवरून मिळालेले असावे, परदेशातील कृषी उत्पन्नावर कर लागू होतो.
विविध सरकारी जॉब, योजना, GR यांची माहिती मिळविण्यासाठी येथे रजिस्टर करा
आमचे लेख मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | टेलिग्राम | ट्विटर | इन्स्टाग्राम | YouTube
आपल्या माहिती असायलाच हवी YouTube channel नक्की भेट द्या.
कायदे विषयक माहिती पुस्तके, PDF, GR मिळवण्यासाठी टेलिग्राम चॅनल जॉइन करण्यासाठी येथे क्लिक करा.
व्हिडिओ पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा