Bhogwatdar Varg 2 Jamin महाराष्ट्रातील ग्रामीण भागात जमीन मालकी आणि तिच्या हस्तांतरणाच्या संदर्भात अनेक प्रकारचे कायदे आणि नियम आहेत. त्यातील एक महत्त्वाचा प्रकार म्हणजे भोगवटादार वर्ग-2 जमीन. ही जमीन म्हणजे नेमकी काय? तिचे फायदे कोणते? आणि ती कोणत्या कामासाठी वापरता येते? या प्रश्नांची सविस्तर माहिती या लेखात दिली आहे.
Bhogwatdar Varg 2 Jamin भोगवटादार वर्ग-2 जमीन म्हणजे काय?
भोगवटादार वर्ग-2 जमीन म्हणजे अशी जमीन जी सरकारकडून काही विशिष्ट अटींवर संबंधित व्यक्तीला ‘भोगवट्यासाठी’ दिली जाते. म्हणजेच, या जमिनीवर त्या व्यक्तीस मालकी हक्क नसतो, तर फक्त भोगवटाधिकार (Occupancy Rights) दिलेले असतात. या जमिनीचा वापर, विक्री आणि हस्तांतरण काही ठराविक नियमांनुसारच करता येतो.
मोफत मराठी बातम्यांसाठी आमचा ग्रुप जॉईन करा
Bhogwatdar Varg 2 Jamin कोणत्या जमिनी वर्ग-2 मध्ये येतात?
महाराष्ट्र शासनाच्या आदेशानुसार, भोगवटादार वर्ग-2 मध्ये एकूण 16 प्रकारच्या जमिनींचा समावेश केला आहे. यात प्रामुख्याने खालील प्रकारच्या जमिनी येतात.
- देवस्थान किंवा इमानी जमिनी
- हैद्राबाद अतियात जमिनी
- वतन (इनाम) जमिनी
- वन जमीन
- गायरान (सार्वजनिक चराई) जमीन
- पुनर्वसनाच्या जमिनी
- शासनाने दिलेल्या जमिनी
- आदिवासी, दलित, भूमिहीन शेतकरी, प्रकल्पग्रस्त, सैनिक, इत्यादींना वाटप केलेल्या जमिनी
Bhogwatdar Varg 2 Jamin भोगवटादार वर्ग-2 जमिनीचे फायदे
सरकारी संरक्षण आणि दिलासा: ही जमीन सरकारच्या योजनेंतर्गत दिली जाते. त्यामुळे गरीब, भूमिहीन, वंचित किंवा पुनर्वसित नागरिकांना स्वतःच्या नावावर भूखंड मिळतो. सरकारच्या संरक्षणामुळे या जमिनीवर फसवणूक किंवा बेकायदेशीर कब्जा करणे कठीण असते.
कर्ज घेण्याची सुविधा: भोगवटादार वर्ग-2 जमिनीवर सातबारा उताऱ्यावर नाव असल्यास आणि काही अटी पूर्ण असल्यास कृषी कर्ज, घरबांधणी कर्ज किंवा इतर वित्तीय मदत मिळू शकते. बँका आणि सरकारी संस्था यासाठी काही ठराविक निकष लावतात, परंतु ही सुविधा उपलब्ध आहे.
कमी किंमतीत जमीन: या जमिनीचे बाजारभाव तुलनेत दर अत्यल्प असतात. सरकारकडून नाममात्र प्रीमियमवर किंवा अगदी मोफतही ही जमीन मिळू शकते. त्यामुळे गरीब व मध्यमवर्गीय कुटुंबांना ती परवडते.
कायद्याच्या दृष्टीने संरक्षित: सरकारच्या संरक्षणाखाली असल्यामुळे या जमिनीवर बेकायदेशीर व्यवहार, फसवणूक किंवा जबरदस्तीने कब्जा करणे कठीण असते. त्यामुळे जमीन सुरक्षित राहते.
सामाजिक न्याय आणि पुनर्वसन: ही जमीन विशेषतः भूमिहीन, दलित, आदिवासी, प्रकल्पग्रस्त, सैनिक किंवा इतर वंचित घटकांना दिली जाते. त्यामुळे सामाजिक न्याय आणि पुनर्वसन साधता येते.
Bhogwatdar 2 Jamin वर्ग-2 जमीन कशासाठी वापरता येते?
कृषी (शेती) उपयोग: बहुतेक भोगवटादार वर्ग-2 जमिनी शेतीसाठी दिल्या जातात. या जमिनीवर धान्य, फळबाग, भाजीपाला, ऊस, इत्यादींची लागवड करता येते. सरकारच्या कृषी योजनांचा लाभही घेता येतो.
घरबांधणी किंवा निवास: काही जमिनी घरकुल, पुनर्वसन किंवा गृहनिर्माण योजनेंतर्गत दिल्या जातात. या जमिनीवर घर बांधण्याची परवानगी असते. मात्र, काही ठिकाणी केवळ शेतीसाठीच वापराची अट असू शकते.
उद्दिष्टित उपयोग: काही जमिनी विशिष्ट उद्दिष्टांसाठी (जसे की शाळा, आरोग्य केंद्र, सार्वजनिक सुविधा) दिल्या जाऊ शकतात. त्या त्या जमिनीच्या वाटपाच्या आदेशात वापराचा उद्देश स्पष्ट केला असतो.
पशुपालन, गायरान उपयोग: गायरान किंवा सार्वजनिक चराईसाठी मिळालेल्या जमिनीवर पशुपालन, गोठा, चारापिके इत्यादींचा उपयोग करता येतो.
Bhogwatdar 2 Jamin जमिनीचे मर्यादित अधिकार
विक्री किंवा हस्तांतरणावर निर्बंध: या जमिनीवर खातेदारास मालकी नसते, फक्त भोगवटाधिकार असतो. त्यामुळे ही जमीन विकण्यासाठी किंवा हस्तांतरित करण्यासाठी सरकारची पूर्वपरवानगी आवश्यक असते. काही जमिनी १५ ते ३० वर्षे किंवा ठराविक कालावधीपर्यंत विकता येत नाहीत.
अटींचे पालन आवश्यक: या जमिनीचा वापर केवळ उद्दिष्टित कारणासाठीच करता येतो. उदाहरणार्थ, शेतीसाठी दिलेली जमीन घरबांधणीसाठी वापरता येत नाही, किंवा गायरान जमीन वैयक्तिक वापरासाठी वापरता येत नाही.
मालकी हक्क मिळत नाही: या जमिनीवर खातेदारास पूर्ण मालकी हक्क मिळत नाही. काही वर्षांनंतर किंवा विशिष्ट अटी पूर्ण केल्यावरच मालकी हक्क मिळू शकतो.
भोगवटादार वर्ग-2 जमीन वर्ग-1 मध्ये रूपांतर
प्रक्रिया: भोगवटादार वर्ग-2 जमीन(Bhogwatdar Varg 2 Jamin) काही अटी पूर्ण केल्यावर वर्ग-1 मध्ये रूपांतर करता येते. यासाठी सरकारकडे अर्ज करावा लागतो. चालू बाजारभावाच्या ५०% इतकी रक्कम ‘नजराणा’ म्हणून शासनाला भरावी लागते. त्यानंतर शासनाची मंजुरी मिळाल्यावर जमीन वर्ग-1 मध्ये रूपांतरित होते आणि खातेदारास मालकी हक्क मिळतो.
Bhogwatdar Varg 2 Jamin फायदे
- वर्ग-1 मध्ये रूपांतर झाल्यावर जमीन विक्री, हस्तांतरण, गहाण, वारसाहक्क, इत्यादी सर्व व्यवहार मोकळेपणाने करता येतात.
- बँक कर्ज, गहाण, इतर व्यवहार सुलभ होतात.
भोगवटादार वर्ग-2 जमीन घेताना किंवा व्यवहार करताना घ्यावयाची काळजी
- सातबारा उतारा तपासा: जमिनीचा उतारा पाहून भूधारणा पद्धती, शेरा, नोंदी तपासा. वर्ग-2 किंवा N.A. शेरा असल्यास शासनाची पूर्वपरवानगी आवश्यक आहे.
- जमिनीचा प्रकार समजून घ्या: जमीन कोणत्या प्रकारात येते, कोणत्या कायद्यानुसार वाटप झाली आहे, हे तपासा.
- कागदपत्रांची खातरजमा करा: सर्व कागदपत्रे, नोंदणीकृत दस्तऐवज, वारसांची परवानगी, इत्यादी तपासा.
- शासनाची परवानगी घ्या: विक्री, हस्तांतरण किंवा वापर बदलण्यासाठी नेहमी शासनाची पूर्वपरवानगी घ्या.
- कायद्याचे पालन करा: बेकायदेशीर किंवा फसवणुकीचे व्यवहार टाळा. शासनाच्या परवानगीशिवाय जमीन खरेदी करू नका.
Bhogwatdar Varg 2 Jamin मर्यादित फायदे
- जमीन स्वस्तात मिळते, पण विक्री किंवा हस्तांतरणासाठी शासनाची परवानगी लागते.
- काही काळानंतर किंवा अटी पूर्ण केल्यावरच मालकी हक्क मिळतो.
- वापरावर निर्बंध असतात – उद्दिष्टित कारणासाठीच वापर करावा लागतो.
- बँक कर्ज मिळवताना अटी लागू होतात.
- काही जमिनी (जसे की देवस्थान, वन, गायरान) विकता येत नाहीत.
भोगवटादार वर्ग-2 जमीन ही सरकारच्या सामाजिक न्याय, पुनर्वसन, भूमिहीनांना आधार देण्यासाठी दिली जाणारी जमीन आहे. या जमिनीचे फायदे म्हणजे सरकारी संरक्षण, कमी किंमत, कर्जाची सुविधा, सामाजिक न्याय, आणि कायद्याचे संरक्षण. मात्र, या जमिनीवर मालकी हक्क मिळत नाही, विक्री किंवा हस्तांतरणावर निर्बंध असतात, आणि वापरावर अटी असतात. वेळोवेळी शासनाच्या परवानगीने किंवा अटी पूर्ण केल्यावरच या जमिनीचे वर्ग-1 मध्ये रूपांतर करून पूर्ण मालकी मिळवता येते.
जमिनीच्या व्यवहारात नेहमी कायदेशीर सल्ला घ्या, सर्व कागदपत्रांची तपासणी करा आणि शासनाच्या नियमांचे पालन करा. त्यामुळे भविष्यातील अडचणी, वाद, किंवा फसवणूक टाळता येईल.
विविध सरकारी जॉब, योजना, GR यांची माहिती मिळविण्यासाठी येथे रजिस्टर करा
आमचे लेख मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक | टेलिग्राम | ट्विटर | इन्स्टाग्राम | YouTube
आपल्या माहिती असायलाच हवी YouTube channel नक्की भेट द्या.
कायदे विषयक माहिती पुस्तके, PDF, GR मिळवण्यासाठी टेलिग्राम चॅनल जॉइन करण्यासाठी येथे क्लिक करा.